Demokrasi, tarih boyunca birçok filozof ve düşünür tarafından tartışılmış, savunulmuş ya da eleştirilmiştir. İşte demokrasiyi inceleyen ve üzerine önemli fikirler geliştiren filozoflar:
Antik Çağ
1. Sokrates (MÖ 469–399):
Sokrates, demokrasiyi eleştiren filozoflardan biridir. Ona göre, herkesin eşit derecede oy kullanması doğru bir yöntem değildir, çünkü herkes aynı bilgi ve erdeme sahip değildir. Sokrates, toplumun liderlerinin bilgili ve erdemli kişiler olması gerektiğini savunmuştur.
Eleştirilerine rağmen, Sokrates’in halkın iradesiyle yargılanıp idam edilmesi, demokrasinin sınırlarını tartışmaya açmıştır.
2. Platon (MÖ 427–347):
Platon, “Devlet” adlı eserinde demokrasiyi eleştirmiştir. Ona göre, demokrasi çoğunluğun tutkusuna ve bilgisizliğine teslim olur, bu da kaosa yol açar.
Platon, ideal bir yönetimin “filozof krallar” tarafından yapılması gerektiğini savunur.
3. Aristoteles (MÖ 384–322):
Aristoteles, “Politika” adlı eserinde demokrasiyi diğer yönetim biçimleriyle karşılaştırmıştır.
Ona göre demokrasi, halkın çıkarlarına uygun bir yönetimdir ancak çoğunluğun tiranlığa dönüşme riski taşır. Aristoteles, karışık bir yönetim biçimi olan politikayı ideal yönetim olarak görmüştür.
Orta Çağ
Orta Çağ’da demokrasi, felsefi tartışmalarda fazla yer bulamamıştır çünkü bu dönemde kilise ve monarşi hâkimdir. Ancak birkaç düşünür, demokratik ilkeleri dolaylı olarak tartışmıştır.
1. Thomas Aquinas (1225–1274):
Aquinas, adalet ve ortak iyilik kavramlarına vurgu yapmıştır. Halkın yönetimde söz sahibi olmasını doğal hukukun bir gereği olarak görmüştür.
2. Marsilius of Padua (1275–1342):
“Defensor Pacis” adlı eserinde, halkın egemenliğini savunmuştur. Kilisenin siyasi otoritesini eleştirerek laik yönetimi önermiştir.
Modern Çağ
1. John Locke (1632–1704):
Locke, modern demokrasinin temelini atan filozoflardan biridir.
“Toplum Sözleşmesi” teorisine göre, bireyler doğal haklarını korumak için bir araya gelir ve bir yönetim oluşturur. Halk, yönetimin meşruiyet kaynağıdır ve kötü bir yöneticiyi değiştirme hakkına sahiptir.
Locke’un fikirleri, özellikle Amerikan ve Fransız devrimlerini etkilemiştir.
2. Jean-Jacques Rousseau (1712–1778):
Rousseau, doğrudan demokrasiyi savunmuştur. Ona göre halk, “genel irade” aracılığıyla kendi kendini yönetmelidir.
“Toplum Sözleşmesi” adlı eserinde, bireylerin özgürlüğünü koruyarak ortak iyiliği sağlama fikrini işlemiştir.
3. Montesquieu (1689–1755):
Montesquieu, kuvvetler ayrılığı ilkesini ortaya koymuştur. Ona göre, yasama, yürütme ve yargının ayrı olması demokrasinin korunması için gereklidir.
“Kanunların Ruhu Üzerine” adlı eserinde demokratik ilkelerin teorik altyapısını oluşturmuştur.
4. Immanuel Kant (1724–1804):
Kant, özgürlük, eşitlik ve bireysel haklar gibi demokrasinin temel ilkelerini savunmuştur.
Ona göre bireyler, özgür iradelerini kullanarak ahlaki bir toplum oluşturabilirler.
Çağdaş Düşünürler
1. John Stuart Mill (1806–1873):
Mill, temsili demokrasiyi savunmuş ve bireysel özgürlüklerin demokrasideki önemini vurgulamıştır.
“Özgürlük Üzerine” adlı eserinde, birey haklarının çoğunluğun baskısından korunması gerektiğini ifade etmiştir.
2. Alexis de Tocqueville (1805–1859):
Tocqueville, “Amerika’da Demokrasi” adlı eserinde Amerikan demokrasisini incelemiştir.
Demokrasinin güçlü ve zayıf yönlerini analiz etmiş, özellikle çoğunluğun tiranlığına karşı uyarılarda bulunmuştur.
3. Jürgen Habermas (1929–):
Habermas, demokrasi ile iletişim arasında bir bağ kurmuştur. Ona göre, özgür ve eşit bireylerin katılımıyla oluşan bir “kamusal alan”, demokrasinin sağlıklı işlemesi için gereklidir.
4. Robert Dahl (1915–2014):
Dahl, “poliarchy” (çoklu yönetim) kavramını geliştirmiştir. Modern demokrasilerdeki çoğulculuğu ve katılımı ele almıştır.
Sonuç
Demokrasi, tarih boyunca filozofların hem savunduğu hem de eleştirdiği bir yönetim biçimi olmuştur. Platon gibi filozoflar demokrasiyi eleştirirken, Rousseau ve Locke gibi düşünürler onun erdemlerini savunmuşlardır. Her filozofun demokrasiyi farklı bir bakış açısıyla ele alması, bu kavramın zengin ve çok yönlü bir tarihsel tartışmaya sahip olduğunu gösterir.
